БІЛІМ – ЭКСПОРТТЫҚ САРҚЫЛМАС РЕСУРС

Бүгінде сапалы білімге екпін берген әлем елдері білім беру саласын экспорттық тиімді ресурсқа айналдырып, ел экономикасын қаржыландырудың жаңа мүмкіндігін ескеруге ден қоюда.

ТАБЫС КӨЗІ: БІЛІМ

Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) есебі бойынша, бүгінде дүние жүзінде шамамен 150 миллионнан астам студент жоғары оқу орындарында білім алуда. Жоғары білім алушылар қатары, әсіресе, Азия мен Еуропада көбейе түскенін ескерсек, 10 жылдан кейін бұл құрылықтарда студенттердің саны екі есе артады деген де пайым бар. Яғни, жаһандану үрдісі білім беру саласына да дендеп енуде.

Шет елдерде білім алу бүгінде адамзаттың прогрессивті даму болашағындағы маңызды компоненттің бірі болып табылады. Әлем елдері арасындағы мәдениетаралық келісімге ықпал етуші фактордың бірі ретінде – бұл көрсеткіш жастарға жоғары білім алу мүмкіндігімен қатар, бір-бірін танып, білуге, өзара ынтымақтастықты нығайтуға жол ашуы тиіс, егер, әрине, әлемдік көшбасшылар арасында өзара түсіністік, сыйластық тиісті деңгейде қалыптасқан болса.

Сарапшылардың айтуынша, бүгінде әлем бойынша студент жастар дәстүрлі ұсыныстардан гөрі, халықаралық білім нарығындағы тың ұсыныстарға барынша ден қоюда. ЮНЕСКО келтірген деректерге сүйенсек, шет елдерде білім алушы студенттер саны ХХІ ғасырда жыл сайын 12% шамасында артып келеді. ҚР Білім және ғылым министрлігіндегі мәліметтер бойынша, жыл сайын Қазақстанда 100 мыңдай жеткіншек орта білім алады десек, олардың 20%-і әдетте шет елдерде білім алуды көздейді екен.

Байқасақ, шикізат ба­ға­сы құ­­былмалы бүгінгідей кезеңде бірқатар мемлекеттер білім саласы негізінде пайда табуға шындап кіріссе керек. Мысалға, 2017 жылы Авст­ра­лияда білім беру экспорты 28 млрд долларды құраған және де бұл көрсеткіш жылдан-жылға артып келеді. Ал әлем бойынша білім беру нарығындағы қар­жы айналы­мы­ның үштен бірі АҚШ-тың уысын­да. Құрама Штаттардың жоғары мектеп­те­ріндегі халық­ара­лық студенттерді оқытудан түсе­тін пайда АҚШ үкіметінің осы салаға бө­летін қаржысынан 15 есе артық. Бі­лім беру саласы АҚШ экс­портында маңыздылығы жөнінен 5-ші орында. Содан да болар, соңғы жылдары нарықтың осы саласында әлем бойынша бәсекелестік те арта түскен. Мысалы, техника мен технологиясы қарыштап дамыған Жапония 2025 жылға дейін 300 мың шетелдік студент тартуды жоспарласа, Иордания 2020 жылы 200 мың шетелдік студентті қамтуды көздеп отыр.

Білім экспортында Ма­лай­зия моделі де назар аударуға тұ­рарлық. Білім беру тетіктері мен ағылшын тілін үй­­рету әдістемелерін тиімді табыс көзіне айналдырған бұл мемле­кет­­те 2017 жылы 163 елден 170 мыңдай студент білім алыпты. Бұл жайында APAIE 2018 Conference & Exhibition көрмесінде мәлім етілген болатын. Алдағы жылы Малайзияда оқитын шетелдік студенттердің саны 200 мың­ға жетеді деген де пайым бар. Жергілікті сарапшылардың айтуынша, Малайзияда оқы­ған әр сту­дент бұл елде жылына кем дегенде 10 мың доллардан астам қаржы қалдырады екен. Мұнда, сон­дай-ақ британдық, австралиялық жо­ғары оқу орындарының ор­наласуы Малайзияның білім беру на­ры­ғындағы беде­лін де айғақтай түссе керек.

Айтқандай, білім саласына негізделген ЭЫДҰ зерттеулерінде: әдетте Жапония, Финляндия, Нидерланды, Швеция, Австралия, Норвегия, Бельгия, Жаңа Зеландия, Англия, АҚШ елдеріндегі жоғары оқу орындарының түлектері өз қатарластарымен салыстырғанда мейлінше білімді деп танылатыны да сөз етілген.

ҚАЗАҚСТАН ҮШІН МҮМКІНДІКТЕР

Білім беру саласы – сарқылмас ресурс десек, бұл мүмкіндікті Қазақстан тиімді кіріс көзі­не айналдыра ала ма? Бұл үшін не істеген дұрыс? Ең алдымен, Азия-Тынық мұхиты аймағындағы елдердегідей транс-шекаралық оқу орындарын ашуға болады, мысалға, әлемге әйгілі оқу орындарынан франчайзинг алу не аккредитациялау негізінде. Қос дипломдық жүйені дамытып, олардың филиалдарын ашу да ұтымды жол. Болашақ студент сол танымал оқу орнына қабылданып, университеттің оқу бағдарламасы бойынша білім алады, бірақ оқуының негізгі бөлігі Қазақстанда өтеді. Тек, дипломдық жұмысты қорғау барысында бас университетке барып келеді. Халықаралық білім беру саласының сарапшылары осындай институционалдық ұтқыр үдерістерді жиі сөз етуде. Оның бір мысалы Knowledge Village (Дубайдағы Білім ауылы), Education City (Катардағы Білім беру қаласы) тәрізді шетелдік институттарды аумақтық инновациялық немесе экономикалық даму стратегиясы ретінде қарастырып, офшорлық кампустар ашып, аумақтық кластерлердің құрылуы.

Әрине, батыстың үздік оқу орындарында білім алу үшін ағылшын тілін білу міндетті. Бұл тұрғыда Қазақстан үш тілді жетік меңгеру ұстанымы негізінде ағылшын тілін дамыту­ды қолға алып, елімізге халықаралық студент­терді көптеп тарта алады. Кей деректер бойынша, ал­­­да­ғы 10 жылда дүние жүзінде 2 млрд адам ағылшын тілін үйренеді деген пайым бар. Отандық білім беру сала­сын­­да сапалы реформалар жүзеге асып, ағылшын тілі орта мектептерде де, жоғары оқу орын­дарында да те­рең­детіліп оқытылса, маман даярлау, тіл үйрету курстары дұрыс жол­ға қойылса – Қазақстанның білім беру жүйесінің тартымды имиджі де арта түскен болар еді. Өз кезегінде бұл шетелдік сту­дент­тердің Қа­зақстанға қарай бет түзеуіне жол ашуы әбден мүмкін. Яғни, халықаралық студенттер елімізде жоғары білім алумен қатар, ағыл­шын тілін де, орыс тілін де меңгере алады деген сөз (мысалға, Орталық Азия, Түркия, Қы­тай студенттері). Шетелдік студенттер үшін Қазақстанда білім алудың тағы бір тиімділігі – бізде бі­лім алу, пәтер жалдау, тұрмыстық қыз­мет және т.б. шығындар әлемдік көрсеткіштермен салыстырғанда айтарлықтай арзан. Бұл арада еліміздегі саяси тұрақтылықтан бастап, сұлу табиғатқа негізделген ішкі туризмнің мүкіндіктері сынды өзге де фак­торларды алға тартуға болады.

Әрине, Times Higher Education тәрізді халықаралық академиялық рейтинг­­терде алғаш­қы орын­дардан табылатын әлемдік уни­вер­си­теттермен бәсекеге түсу оңай емес. Бі­рақ, айталық, Еуразиялық экономикалық одақ, Қытай және Орта­лық Азия ел­дері үшін Қазақстан ағылшын ті­лін мең­геру жолындағы өзіндік оазиске айнала алар еді, егер, әрине, бұл тұрғыда елімізде дұрыс та сапалы жоба әзірленіп, іске асса. Көр­шілес елдерде бүгінде халық саны жо­ғары, бірақ оларда ағылшын тілі әлі де толыққанды дами қойған жоқ. Ағылшын тілді елдер олар­дан алшақ орналасқан. Сол себепті де Қазақстан үш тілді жетік меңгеру ұстанымы негізінде көр­шілес мемлекеттердің алдында­ғы артық­шы­лы­қ, мүмкіндіктерді дәл қазір барынша тиімді пайдалана алады.

Ресми мәліметтерге жүгінсек, 2018-2019 оқу жылында Қазақстанда 23 мыңдай шетелдік студент білім алған...

Нұржан ЖЕҢІСҰЛЫ